Koncepcja wypalenia zawodowego według Christiny Maslach definiuje to zjawisko jako wielowymiarowy zespół objawów, takich jak wyczerpanie emocjonalne, depersonalizacja oraz obniżone poczucie dokonań osobistych. Z kolei definicja wypalenia zawodowego według WHO to syndrom wynikający z przewlekłego stresu w miejscu pracy. Charakteryzuje się trzema wymiarami: brakiem energii i wyczerpaniem, zwiększonym dystansem psychicznym do swojej pracy oraz negatywnym do niej nastawieniem wraz ze zmniejszoną skutecznością zawodową.
Christina Maslach, prekursorka badania zjawiska wypalenia zawodowego, definiuje wypalenie zawodowe jako zespół fizycznego i emocjonalnego wyczerpania. Pojęcie wypalenia zawodowego jest omawiane w kontekście różnych zawodów, szczególnie tych wymagających bliskiego kontaktu z ludźmi, jak na przykład pielęgniarki, które są narażone na emocjonalne wyczerpanie. Jego rezultatem jest rozwój negatywnej samooceny i negatywnego nastawienia do wykonywanych obowiązków oraz spadek zainteresowania problemami klientów i współpracowników.
Wypalenie zawodowe nie jest zwykłym zmęczeniem. Zmęczony człowiek po odpoczynku odzyskuje energię. Z drugiej strony nie jest również depresją, która objawia się odczuwaniem braku sensu życia w ogóle, podczas gdy przy wypaleniu zawodowym odczuwa się brak sensu życia jedynie w pracy. Omawiany stan nie jest też stresem, chociaż stres przewlekły do niego prowadzi.
Objawy wypalenia zawodowego mogą być różnorodne i często rozwijają się stopniowo. Najczęściej obejmują one brak energii i motywacji do pracy, co prowadzi do wyczerpania fizycznego i psychicznego. Pracownicy mogą mieć problemy ze snem i koncentracją, co negatywnie wpływa na ich produktywność i jakość wykonywanej pracy. W relacjach z kolegami i przełożonymi mogą pojawić się napięcia i konflikty, a liczba błędów i niepowodzeń w pracy może wzrosnąć. Inne objawy wypalenia zawodowego to zniechęcenie do kontaktów z pracownikami i pacjentami, jak również zwiększona liczba zwolnień lekarskich (L4). Stan ten może prowadzić do poważnych problemów ze zdrowiem psychicznym i fizycznym, co dodatkowo pogłębia trudności w życiu zawodowym.
Przyczyny wypalenia zawodowego są złożone i mogą dotyczyć różnych aspektów pracy. Długotrwałe narażenie na stres i presję w miejscu pracy jest jedną z głównych przyczyn. Brak równowagi między życiem zawodowym a prywatnym, brak wsparcia i motywacji ze strony przełożonych oraz możliwości rozwoju i awansu w karierze również przyczyniają się do tego problemu. Niezdrowe nawyki i styl życia, nadmierna motywacja oraz brak możliwości osiągnięcia celu mogą dodatkowo pogłębiać wypalenie zawodowe. Ponadto, specyfika wykonywanej pracy, chroniczny stres, wysokie wymagania i odpowiedzialność, presja czasu oraz niedostateczny wypoczynek to kolejne czynniki, które mogą prowadzić do wypalenia zawodowego. Poczucie braku kontroli, przemęczenie oraz wysokie poczucie zaangażowania w połączeniu z emocjonalnymi obciążeniami także odgrywają istotną rolę w rozwoju tego syndromu.
Wypalenie zawodowe nie pojawia się nagle, lecz rozwija się stopniowo w wyniku długotrwałego oddziaływania czynników stresogennych. Można więc wyróżnić trzy etapy wypalenia zawodowego. Początkowy etap pojawia się w sytuacji, w której pracownik jest jeszcze pełen energii i motywacji, ale zaczyna odczuwać pierwsze oznaki zmęczenia. Drugi etap to etap wyczerpania, w którym pracownik zaczyna odczuwać wyczerpanie fizyczne i psychiczne, co prowadzi do spadku efektywności i zaangażowania w wykonywanej pracy. Trzeci etap to z kolei etap depersonalizacji, w którym pracownik zaczyna mieć subiektywne poczucie porażki. Ponadto, dochodzi tutaj polega na emocjonalnego dystansowania się od pracy i ludzi, szczególnie od współpracowników lub klientów. Na tym etapie pracownik może odczuwać brak sensu w swojej pracy i tracić motywację do dalszego działania.
Wypalenie zawodowe zostało wpisane do Międzynarodowej Klasyfikacji Chorób z mocą obowiązującą od 1 stycznia 2022 roku, co oznacza że można leczyć wypalenie zawodowe. Tym samym można otrzymać zwolnienie lekarskie na podratowanie zdrowia z powodu zawodowego wypalenia.
Problem wypalenia zawodowego to zjawisko wpływające na zdrowie psychiczne i fizyczne pracowników, które może prowadzić do depresji oraz zaburzeń lękowych.
Chroniczne zmęczenie i objawy somatyczne. Według badaczki Christiny Maslach objawy wypalenia zawodowego zaczynają się od wyczerpania przejawiającego się zmęczeniem fizycznym i różnego rodzaju dolegliwościami ze strony organizmu. Człowiek jest notorycznie zmęczony. Energii brakuje już na samą myśl o pójściu do pracy i wypełnianiu obowiązków zawodowych. Pojawia się wyczerpanie fizyczne i wyczerpanie emocjonalne, zaburzenia snu. Istotnym objawem jest również chroniczny stres i dystansowanie. Potem jest etap depersonalizacji objawiający się dystansowaniem psychicznym i fizycznym do klientów, poczuciem wyższości, traktowaniem z góry, przychodzi cynizm, uprzedmiotowienie klientów i współpracowników. Spadek zdolności zawodowych. Wreszcie stadium trzecie, czyli niechęć do pracy, która kiedyś dawała satysfakcję, brak poczucia własnych kompetencji.
Osoby doświadczające wypalenia zawodowego czują rozczarowanie, mają zaniżoną samoocenę, poczucie osamotnienia i poczucie bezradności, tracą zdolność do rozwiązywania problemów zawodowych, uciekają na zwolnienia lekarskie.
Wypalenie zawodowe może dotknąć każdego, jednak niektóre zawody są w grupie szczególnego ryzyka. Częstą przyczyną wypalenia zawodowego jest brak możliwości osiągnięcia celu i tym samym zrealizowania własnych ambicji. Problemem bywa tu również nadmierna motywacja. Osoby wypalone zawodowo odczuwają pewnego rodzaju rozczarowanie podjętą decyzją życiową w związku ze ścieżką kariery. Symptomy wypalenia to wówczas uczucie rozczarowania, utrata złudzeń i sensu.
Wypalenie zawodowe może pojawić się w każdym zawodzie w mniejszym lub większym stopniu, ale niektóre są szczególnie do niego predysponowane.
Jak twierdzi prof. Helena Sęk, polska badaczka wypalenia zawodowego, pojawia się u przedstawicieli zawodów, w których bliska, zaangażowana interakcja z drugim człowiekiem podczas wypełniania obowiązków zawodowych stanowi istotę profesjonalnego działania i warunkuje powodzenie.
Procent osób zatrudnionych twierdzących, że są wypaleni zawodowo wzrósł z 37 proc. do 40 proc. w okresie od maja do sierpnia 2022 r .
Ten wzrost jest jeszcze większy w przypadku pracowników amerykańskich – dwóch na pięciu mówi, że jest wypalonych zawodowo. Są to dane z badania Future Forum Puls 2022 na podstawie ankiet wśród 10 tysięcy pracowników i menadżerów z różnych krajów i kontynentów.
Wypalenie zawodowe może prowadzić do zmiany lub rezygnacji z pracy. Jest to spowodowane brakiem motywacji i satysfakcji, a także trudnościami w radzeniu sobie ze stresem i presją w miejscu pracy. Pracownicy doświadczający wypalenia zawodowego często czują, że nie są w stanie sprostać wymaganiom swojej pracy i że ich wysiłki nie są doceniane. W rezultacie mogą zdecydować się na poszukiwanie nowej pracy, która lepiej odpowiada ich potrzebom i oczekiwaniom. Wypalenie zawodowe jest jednym z głównych powodów, dla których pracownicy decydują się na zmianę zatrudnienia, co może mieć poważne konsekwencje dla organizacji, takie jak utrata doświadczonych pracowników i spadek produktywności.
W przywołanym powyżej badaniu to wypalenie zawodowe wskazuje się jako najważniejszą przyczynę wpływającą na odejścia z pracy. Osoby zatrudnione biorące udział w badaniu, które zidentyfikowały się jako wypalone, zgłosiły, że jest trzy razy bardziej „prawdopodobne” lub „bardzo prawdopodobne”, że będą szukać nowej pracy w nadchodzącym roku.
Istnieje spora (i rosnąca) różnica między kobietami i mężczyznami doświadczającymi wypalenia zawodowego - kobiety są o 32 proc. bardziej dotknięte wypaleniem zawodowym w porównaniu z mężczyznami.
Wśród grup najbardziej zagrożonych wypaleniem zawodowym najczęściej pojawiają się menedżerowie średniego szczebla (aż 43 proc.). Wypalenie jest ściśle związane z obniżoną wydajnością pracowników, w tym o 32 proc. gorszą produktywnością i 60 proc. gorszą koncentracją.
Kiedy firma Deloitte przeprowadzała globalne badanie 2021/2022 wśród pracowników pokolenia Z i Y w 46 krajach, świat znajdował się w trakcie drugiej odsłony pandemii COVID-19, a szczepionki zaczynały być wprowadzane na rynek.
Ubiegły rok był trudnym rokiem, ale wspomniana ankieta wykazała, że pokolenie Z i milenialsi byli zdeterminowani, by stworzyć lepszy świat po pandemii. Niestety warunki ekonomiczne i jakość życia u wielu z nich pogorszyły się na całym świecie.
My w Polsce też się z tym borykamy - alarmujące konflikty geopolityczne, ekstremalne zjawiska klimatyczne, nierówności i wzrost inflacji. Wydaje się, że zakłócenia nie są stanem tymczasowym, ale raczej częścią nowej normalności.
Największą troską pokolenia Z (29 proc.) i milenialsów (36 proc.) są koszty utrzymania, np. mieszkanie, transport, rachunki itp.
12 proc. pokolenia Z i 11 proc. milenialsów wybrało niestabilność polityczną, wojnę i konflikty między krajami jako największe zmartwienie - te procenty byłby prawdopodobnie znacznie wyższe, gdyby ankieta została przeprowadzona zaledwie kilka miesięcy później, jak Rosja napadła na Ukrainę.
Prawie połowa pokolenia Z (46 proc.) i milenialsów (47 proc.) żyje od wypłaty do wypłaty i martwi się, że nie będzie w stanie pokryć swoich wydatków. Około trzech czwartych pokolenia Z (72 proc.) i milenialsów (77 proc.) zgadza się, że przepaść między najbogatszymi i najbiedniejszymi ludźmi w ich kraju poszerza się.
Aż 43 proc. pokolenia Z i 33 proc. milenialsów ma drugą płatną pracę w niepełnym lub pełnym wymiarze czasu pracy oprócz swojej podstawowej pracy. Niewielki, ale rosnący odsetek to również przeprowadzka do tańszych miast ze zdalną pracą.
Pracownicy pokolenia Z są regularnie zestresowani i niespokojni. Prawie połowa twierdzi, że czuje się zestresowana przez cały czas lub przez większość czasu. Wypalenie zawodowe jest bardzo wysokie wśród obu pokoleń i sygnalizuje poważny problem retencji pracowników.
Aż 46 proc. osób z pokolenia Z i 45 proc. milennialsów czuje się wypalonych z powodu intensywności pracy i wymagań środowiska pracy. W obliczu tych trudności wielu przedstawicieli najmłodszych pokoleń pracowników na nowo definiuje swoje wzorce pracy i wprowadza przewartościowanie w życiu.
Młodzi pracownicy myślą o zmianie pracy. Co jest w stanie zrobić pracodawca?
Cztery osoby na dziesięć z pokolenia Z i prawie jedna czwarta milenialsów chciałoby odejść z pracy w ciągu dwóch lat, a mniej więcej jedna trzecia zrobiłaby to bez posiadania innej pracy, sygnalizując znaczny poziom niezadowolenia. Płaca, poczucie, że miejsce pracy szkodzi ich zdrowiu psychicznemu i wypalenie zawodowe to główne powody, dla których millenialsi i przedstawiciele pokolenia Z opuścili swoich pracodawców w ciągu ostatnich dwóch lat lata.
Jeśli chodzi o to, co sprawia, że wybierają organizację, dla której chcą pracować, są to dobra równowaga między pracą a życiem prywatnym oraz możliwości uczenia się i rozwoju.
Wydaje się, że pracodawcy robią postępy, jeśli chodzi o priorytetowe traktowanie zdrowia psychicznego i dobrego samopoczucia w miejscu pracy. Więcej niż połowa respondentów zgadza się, że dobre samopoczucie w miejscu pracy i zdrowie psychiczne stały się przedmiotem zainteresowania ich pracodawców od początku pandemii.
Nie wiemy, jak długo utrzyma się ten trend, ale dane są jasne: 53 proc. pracowników dziś częściej przedkłada zdrowie i samopoczucie nad pracę niż w czasach przed pandemią – czytamy w raporcie Trendy w Rozwoju Ludzi 2023. W tym samym badaniu 47 proc. respondentów twierdzi, że dziś częściej niż przed pandemią przedkłada rodzinę i życie osobiste nad pracę. 82 proc. pracowników twierdzi, że ważne jest, aby organizacja postrzegała ich jako osobę, a nie tylko jako pracownika. Profilaktyka wypalenia zawodowego jest kluczowym elementem zarówno dla pracodawców, jak i pracowników.
Chociaż wypalenie zawodowe jest zwykle problemem, którego źródło leży w środowisku pracy, ponieważ pracownik czuje się nadmiernie obciążony pracą, nie ma poczucia kontroli, wystarczającego wynagrodzenia, komunikacja jest zła, brakuje spójności między wartościami deklarowanymi, a praktyką. Ludzie, z którymi pracuje nie są wsparciem, a cele zawodowe pracownika rozpadły się.
Pracownik może sam sobie pomóc, sięgając po skuteczne sposoby profilaktyczne na poziomie indywidualnym, by przeciwdziałać wypaleniu zawodowemu. Nie czekając, aż poprawi się w organizacji, warto działać, zadbać o siebie i stawiać sobie nowe wyzwania – dobrze się odżywiać, uprawiać sport, kontrolować stres, odpoczywać i wysypiać się, realizować zainteresowania i pasje.